Czynnik społeczny w polskim systemie wymiaru sprawiedliwości; Michał Kaczmarczyk

Instytucja udziału czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości stanowi ważny element europejskiego dziedzictwa ustrojowego konstytucjonalizmu. Uczestnictwo obywateli w sądzeniu jest jednym z filarów demokracji, gdyż gwarantuje suwerenowi realny i bezpośredni wpływ na funkcjonowanie organów władzy sądowniczej, w tym na realizację przez tę władzę jej najważniejszej funkcji – rozstrzygania sporów o prawo.

Monografia jest pierwszą na polskim rynku wydawniczym pracą naukową, która ujmuje instytucję ławnika całościowo, analizując zarówno instytucję ławnika sądów powszechnych, jak i sądów wojskowych, izb morskich oraz Sądu Najwyższego, do którego czynnik społeczny „wprowadzono” w 2017 roku. Cele niniejszej monografii są wieloaspektowe i wpisują się w deskryptywną, eksplanacyjną oraz instrumentalną funkcję nauk społecznych. Praca służy opisaniu instytucji udziału czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, zarówno w aspekcie historycznym (kształtowanie się tej in­stytucji w różnych jej odmianach i wariantach od czasów starożytnych po współczesność), jak i teraźniejszym (kształt instytucji ławnika w obecnym modelu ustrojowym polskiego wymiaru sprawiedliwości). Autor podejmie nadto próbę opisania źródeł (podstaw) aksjonormatywnych i doktrynalnych przedmiotowej instytucji, jak również wyjaśnienia jej roli w demokratycznym społeczeństwie i państwie, tak w perspektywie praktyki wymiaru sprawiedliwości, jak i szerzej – w wymiarze politycznym i ogólnospołecznym. Szczegółowa analiza tradycji, podstaw prawnych i pragmatyki funkcjonowania instytucji ławnika umożliwiła opisanie oraz wyjaśnienie procesów i zjawisk związanych z istnieniem i rozwojem tej instytucji w ogólnym kontekście społeczno-politycznym, z wykorzystaniem kategorii prawoznawczych, politologicznych, filozoficznych, historycznych i socjologicznych. Monografia zawiera także opis oryginalnej, autorskiej koncepcji funkcji ławnika, z uwzględnieniem jego ról procesowych i społecznych. Ponadto autor we wnioskach de lege ferenda wysuwa uzasadnione ustaleniami badawczymi propozycje zmian w prawie w zakresie wzmocnienia statusu ustrojowego ławnika i zagwarantowania mu niezawisłości, która miałaby charakter realny, a nie wyłącznie deklaratywny.